VETRENA DUPKA – naša Resavska pećina

Kanjon reke Jerme, u trouglu između Dimitrovgrada, Pirota, i Babušnice, obiluje kulturno- istorijskim spomenicima, ali i nesvakidašnjim prirodnim lepotama. Na svom putu između Vlaške (1442m) i Greben planine (1338m) reka Jerma obrazovala je dva ždrela – Odorovačko i Vlaško. Oba ždrela obiluju geo-morfološkim fenomenima, pa se tu mogu videti krečnjačke figure nalik onim u Đavoljoj varoši, najuži kanjonski usek u Evropi (Cediljka), ali i brojne jame i pećine, koje su uglavnom neispitane ili vrlo malo ispitane. Za njih uglavnom znaju lokalni meštani i retki zaljubljenici u prirodu.

Tu se krije i jedna od najvećih i najatraktivnijih pećina u ovom delu Srbije - Vetrena dupka, koja se nalazi na severnim ograncima Vlaške planine, nadomak sela Vlasi. Ova pećina je dugačka oko 4km (neki podaci kažu 4.150m), ali nije do kraja ispitana i većim delom je nepristupačna za posetioce. Vetrena dupka je podeljena u pet deonica, ili dvorana koje su izuzetno interesantne i atraktivne zbog svojih galerija i pećinskog nakita, ali i zbog jezerceta dubine 3-5 metara koje se nalazi u jednoj od dvorana. Ova pećina je povezana sa vertikalnom jamom Peštericom, prečnika oko 40m i dubine 155m, kroz koju ponire voda Berovskog jezera u takozvanu Blatnu dvoranu. Ulaz u pećinu je veoma uzak, visine 2,2m, a maksimalna širina je 1,3m. 

Ovu pećinu je prvi put istraživao bugarski akademik, zoolog i speleolog Ivan Bureš u toku 1941.godine, a iste godine je posetio i njegov kolega N. Atanasov. Zanimljivo je da je Bureš u ovoj pećini otkrio do tada nepoznatu vrstu pećinskog skakavca, koji i danas stalno nastanjuje Vetrenu dupku. Krajem 50-ih pećinu je sa grupom kolega posetio beogradski geograf dr Jovanović, a sredinom 60-ih godina Speleološki odsek Beograda (SOB) je organizovao niz većih istraživanja u Srbiji, među kojima je bila i Vetrena dupka,  sa još nekoliko objekata u blizini sela Vlasi. U to vreme ukazala se potreba za istraživanjem potopljenih delova nekih speleoloških objekata, zbog čega su neki od članova SOB-a završili kurs ronjenja i započeli sa speleoronilačkim aktivnostima u Odseku. Do 1969 godine sprovedene su brojne akcije u Srbiji i Crnoj Gori. Sistematski su istraženi kanjoni Demizloka, Miruše na Kosovu, Sićeva i reke Jerme, kao i ponor Kločanice. Godine 1968. izvedeno je prvo ronjenje na dah upravo u jezeru pećine Vetrena dupka. 

Pećina je nekada imala veoma mali otvor kroz koji je neprestano duvao hladan vazduh (vetar), pa je zato i dobila naziv Vetrena dupka. U vrelim letnjim danima, čobani koji su u blizini pasli ovce, išli su pored otvora da se rashlade na vetru koji je dolazio iz rupe. Bio je to pravi, prirodni klima uređaj!

Godine 1956. i 1957. zbog velike količine padavina izlilo se Berovsko jezero prema mestu zvanom Livađe, a ogromna količina vode je kroz ponor Pešterice dospela u Vetrenu dupku, odakle je velikom brzinom, noseći seno i granje, počela da izbija kroz mali otvor. Njive koje su se nalazile ispod i u blizini ulaza u Vetrenu dupku su bile poplavljene. Usled siline i količine vode otvor se proširio, tako da je u pećinu mogao da uđe čovek. 

Osim zbog svoje neosporne prirodne lepote, ova i druge pećine u kraju zanimljive su i tragačima za skrivenim turskim zlatom. Najpoznatija je legenda o popu Martinu, koji je zlato pljačkano od Turaka sakrivao negde u dubinama pećina. Vetrena dupka i okolne pećine kriju kosti mnogih tragača koji odatle nikada nisu izašli.

Uprkos svojoj atraktivnosti, turistički potencijal Vetrene dupke, ali i celog kraja i danas je neiskorišćen. Do pećine se može stići stazom koja počinje kod zgrade nekadašnje škole u selu Vlasi i vodi ka severo-istoku. Kada se prođe baba Ginkino dvorište, koje je i poslednja kuća u selu, stiže se do malog brežuljka sa kog se staza nastavlja kroz šumicu, sve do ulaza u pećinu. 

Sama unutrašnjost pećine, ako i priroda celog kraja su veoma dobro očuvane, pre svega i zbog činjenice da je ovaj karj bio praktično neprohodan i nedostupan većem broju ljudi sve do 1927.godine, kada je napravljena pruga uskog koloseka za rudnik visokokvalitetnog kamenog uglja Rakita. Rudnik je radio do sredine šezdesetih kada je ugašen, a oprema demontirana i poslata u Sloveniju. Na mestu pruge napravljen je uzak i krivudav put kojim se od Sukova stiže do Zvonačke banje i dalje do Babušnice.

Resavska pećina je za javnost otvorena 1970. godine i danas je prava turistička atrakcija koju posećuju brojne ekskurzije, kao i turisti iz inostranstva. Naša resavska pećina, Vetrena dupka uglavnom je nepoznata i na lokalnom nivou, a kamo li na nacionalnom. Pećina je dostupna samo istraživačima koji imaju posebnu opremu, a sam put do nje daleko je od turističke trase. Nedostatak novca, ideje, volje ili ko zna čega... tek prohodni putevi za autobuse turističke klase, uređeni parking prostori i odmarališta duž Jerme, pristup pećinama i jamama, moderno odmaralište i lečilište u Zvonačkoj banji još dugo vremena će ostati samo san i neiskorišćena mogućnost za razvoj čitavog regiona!